دووهه می ره شه مه ساڵه هاتی كۆچی دوایی مامۆستای مه زن و نه مریی كورد »عه بدولره حمان شه ره فكه ندی«مامۆستا هه ژاره. له ساڵی 1300 ی هه تاوی له شاری مه هاباد هاتووه ته دنیاو مامۆستا هه ژار خۆی ده ڵێ: »له دایكێكی شازده ساڵه و بابێكی چل و هه شت ساڵه له گه ڕه كی »خڕێ« له مه هاباد هاتوومه دنیاوه و كاتی دونیا هاتنم ئاخرو ئۆخری به هاری 1300 ی هه تاوی بووه و له پێناسه كه مدا كه حه وت ساڵ دوای له دایك بوونم وه رگیراوه رۆژی له دایك بوونم هه ژده ی جه وزاوا تامانگی پووشپه ڕه.«
مامۆستا هه ژار له بنه ماڵه یه كی خاوه ن فه رهه نگ و كورد په روه ردا په روه رده ده بێ، بابی مامۆستا هه ژار پیاوێكی داناو ماندوویی نه ناس بوو، هه موو كوردستان گه ڕا بوو، كورمانجی و سۆرانی زۆر باش ده زانی و له ئه ده بی كوردی و فارسی و عه ره بی و توركی دا ده ستێكی باڵای هه بووه، مامۆستا هه ژار له سه ر كۆشی ئه و بابه زمانی گرتووه و قسه ی خۆش فێر بووه و دڵ و مێشكی به شێعر و چیرۆكی كوردی ڕاهاتووه. ژیان و به سه ر هاتی مامۆستا هه ژار له م نامیلكه دا ناكرێ به كورتی بنووسرێت وباسی بكرێ و مامۆستا هه ژار خۆی ده ڵێ: گێڕانه وه ی به سه ر هاتم له ژیان دا قسه ی به ر ئاگردانه و چیرۆكێكه بۆ گێڕانه وه.
باس له باره ی شیعر و هونه ر و وه رگێڕان و نووسین و زانستی ئه و بلیمه ته گه وره، باسی ناوێ و خۆی شتێكه كه وه كوو خۆروایه، با هه وری نه زانی و بێ خه به ریش زۆر ڕه ش و چڵكن بێ و نه یه وێ سێبه ری تاریكی له سه ر عاله م دا لاوا، به ڵام هه موو ده زانین كه هه وری وا بۆ هه میشه خۆی ناگرێ هه ر ئه وه نده ی خۆشه بایه كی به قووه ت هه ڵكا، له به ر یه ك شی ده بێته وه و هه ر پارچه یه كی به لایێكا هه ڵدێ ، ئه و جار له ئاسمانی ساف و بێ گه رددا ڕۆژ خۆی ده رده خا و دنیایه ك ڕوون ده كاته وه. هونه رمه ندیی و به توانایی و ده س ڕه نگینی مامۆستا هه ژار له وه تێپه ر بووه وه شاردرێ ودابپۆشرێ، زۆربه ی نووسراوه كان و به رهه مه كانی ڕووناكیان دیوه و به ر ده ستی خه ڵك كه وتوون و له بازاڕی زمان و زانست و هونه رو فه رهه نگدا قه در و قیمه تیان له گوتن نایه.
مامۆستا هه ژار بێجگه له وه ی له زمان وئه ده بی كوردی دا هه ڵكه وته یه كی كه م وێنه بوو له زمان و ئه ده بی فارسی و عه ره بیشدا ده سه ڵاتێكی هه راوی بوو، ئه و زاته هه ر نه ك مایه ی شانازی كوردستان بوو، به ڵكوو گه نجێكی له قیمه ت نه هاتووش بوو بۆ هه موو ئێران. مامۆستا هه ژار وته یه كی هه یه كه ده ڵێ:عیشقم به ئازادی كوردستان له وه به هێزتر بوو كه خۆم ته نیا نه زری خۆشه ویستی و سه رپه ره ستی ماڵ و منداڵ بكه م و مه به ستم خزمه ت به گه له كه م بووه،به ڵام پیره مێرد و فایق بێكه س و سالم ڕه فیق حلمی وقانع و حوزنی موكریانیمان له بیرن كه تا ژیا بوون، مراندبوویانن و كه مردن ژیاندوویاننه وه و پێیان ده ڵێن نه مر، ئاخۆ بۆچی نووسه ر و شاعیر و هونه رمه نده كانمان تا زیندوون كه س ئاوڕیان لێ ناداته وه و كه س قه دری ئه و تۆیان ناگرێ، كه چی كه ده مرن و له ده ست ده چن ده گه ڕێنه وه سه ریان وشینیان بۆ ده گێڕن و كۆڕی شه پۆڕیان بۆ ده به ستن و چاكیان پێ هه ڵده ڵێن وخۆشیان ده رباره ده بێژن و فرمێسكی گه رمووگوڕیان له دوو هه ڵده ڕێژن. بۆ هه ر نووسه رێك یان شاعیرێكی به رزكه دێ په یدا بێ و بۆنی ئه وه ی لێ ده كه ی كه ده توانێ خشتێك له سه ر دیواری ئه ده بیات دانێ و په رده یه ك له ناو ماڵه كه ی هه ڵاوه سێ، له به ر جوێن پێدان و گاڵته پێ كردنی ئه م وئه و، ناتوانێ سه ر هه ڵێنێ و خۆ بنوێنێ و تا ده مرێ به جاسووس و هه رزه و شێت و سه ر سه ری دوای ده كه ون و رێی گه شه كردنی لێ ده بڕنه وه و با ئه وه بزانن گۆران ئه گه ر له به ندیخانه دا نه بوایه، ده بوایه ڕۆژ هه ڵات و ڕۆژاوای بۆنانی ڕۆژانه ی بپێوایه، قانع تا مردنان و دۆی خۆی ڕۆژێك له په نا یه ك نه دیت و زۆر به ناشكوری ناڵێم له م كوردستانه ی ئێمه دا گه وره یی به میراته نه ك به هونه ر و جه و هه ر.
من نامه وێت له سه ر هونه رو زانست و تێكۆشانی فه رهه نگی مامۆستا هه ژار بدوێم و تاقانه مه به ستم له نووسین ئه م په رتووكه بۆ ساڵیادی ئه و بلیمه ته و باشتر زانین له مه ڕ گه وره یی مامۆستا هه ژار وئه و هه موو خزمه ته ی له به ر چاو بگرین و ئاماژه یه ك بێت بۆ خۆمان و جه ماوه ری نووسه ران و رۆشنبیران و هونه رمه ندانی ئه مرۆمان كه به گژیه كدانه چین و حورمه تی یه ك بگرین و زۆرتر خزمه ت به گه له كه مان بكه ین و واتێنه كۆشین كه دوا رۆژمان حه سره ت و مه خابن بێت، و بزانین ژیانی ئه و نه مره وه ك ژیانی هه موو گه وره پیاوان و زانایان و ئه و تێكۆشه رانه ی كه خۆشه ویستی و خزمه ت به گه لیان هه ڵبژاردو سه رانسه ر ژیانیان ده رد و مه ینه ت و چه رمه سه ری بوو، بووه. مامۆستا هه ژار بۆ په ره پێدانی كولتوور و كه له پوورو ئه ده ب و زمانی گه له كه ی ژیانی خۆی ته رخان كرد و هه رگیز ده ستی له تێكۆشان به رنه داو كێ یه نه زانێ كه هه ژار له ته مه نی 24 ساڵه دا ناز ناوی »شاعیری میللی كورد« ی وه ر گرتووه.
كام خوێنده واری ئێرانه نه زانێ له سایه ی قه ڵه می هه ژاردایه كه پاش هه زار ساڵ ده توانێ كتێبی قانوونی بووعه لی سینا به فارسی بخوێنێته وه و كتێبخانه كه ی به و كتێبه ناو بانگ داره بڕازێنێته وه.
ئه و زانا پایه به رزه نیوه ی ته مه نی یا له گه ڵ زۆرداران به شه ر ِ هاتووه، یان ناعیلاج نیشتمان و خێزانی به جێ هێشتووه و له ده ستیان هه ڵاتووه، به جۆرێ كه ماوه یه كی دوور و درێژ له چوارده وڵه تان قاچاخ بووه و نه یوێراوه خۆی ئاشكرا كات. هۆی ئه م ئاواره بوون و خۆشاردنه وه هیچێ نه بووه مه گه ر قه ڵه مه پیرۆزه كه ی. هه ژار تاوانباری قه ڵه مه كه ی بوو.
هه ڵۆی به رزه فری قه ڵه می هه ژار به دوو شاباڵی زانست و هونه ره وه له هه ورازان سه رده كه وت و له ئه شقی ئاسمان بۆ دونیای پڕ له هه رای خواره وه ده یڕوانی، له هه ر كوێ خاوه ن زۆرێكی ملهوڕی بدیبایه كه بۆڕاوی داماوێكی بێ ده سه ڵات خۆی تاوداوه، بۆی دایده داوڕاوی لێ به تاڵ ده كرده وه.
هه ر چه ند زیاتر له گه ڵی حه ولیان ده دا به ڵكوو ده س هه ڵگرێ و واز بێنێت و بیر له ژیانی تاڵ و ژن و منداڵ و ئاواره یی بكاته وه، زیاتر پای داده گرت و له سه ر بیرو بڕوای خۆی شێلگیرتر ده بوو و خزمه تی زۆرتری ده كرد و هه ر هه وڵی ده دا بۆ گه له كه ی، بۆخاكه كه ی، بۆ هه ژاران، بۆ زمان و ئه ده ب و بۆ فه رهه نگی نه ته وه كه ی و له ساڵیادی كۆچیدا رێگای به رده وامه و ناویاد و هه مووی خزمه ته كه ی له به ر چاوه و سوودی لێ ده گرین و شانازی پێوه ده كه ین. لێره دا دیسان یادی به رز راده گرم و هه ندێ له به ر هه مه كانی ده نووسم:

1- ئاڵه كۆك ( شیعر) چاپی 1325 ی هه تاوی ته ورێز
2 - بۆ كوردستان (شیعر) چاپی یه كه م 1966
3- مه م و زینی خانی به موكریانی چاپی یه كه م 1960
4- چوارینه كانی خه یام -چاپی یه كه م 1968
5- شه ره فنامه،هه ژار كردوویه به كوردی چاپی یه كه م نه جه ف 1973
6- هۆزی له بیر كراوی گاوان چاپی به غدا 1973
7- یه ك له په ناوی خاڵ و سیفری بێ بڕانه وه نووسینی عه لی شه ریعه تی ، هه ژار كردوویه به كوردی
8- ئارێ براوارابرا، نووسینی عه لی شه ریعه تی، هه ژار كردوویه به كوردی
9- عیرفان، به رامبه ری ئازادی، نووسینی عه لی شه ریعه تی،هه ژار كردوویه به كوردی
10- دایه، باوه، كێ خراوه،نووسینی عه لی شه ریعه تی، هه ژار كردوویه به كوردی
11- مێژووی ئه رده ڵان
12- هه نبانه بۆرینه( فه رهه نگی كوردی - فارسی) چاپی 1988
13- »قانون در طب«، جزمی یه كه م، بووعه لی سینا، هه ژار كردوویه به فارسی
14- »قانون در طب« جزمی دووه م ،بووعه لی سینا، هه ژار كردوویه به فارسی
15- »قانون در طب«، جزمی سێیه م و چواره م و پێنجه م و شه شم، چاپ نه كراوه.
16- دیوانی مه لای جزیری
17- قورئانی پیرۆز ، بۆ كوردی وه ر گێردراوه،چاپی تاران
18- چێشتی مجێور،ئاماده كردن، خانی شه ره فكه ندی و چه ند به رهه می تر
ــــــــــــــــــــــــــ
سه ر چاوه كان
1- چێشتی مجێور(ژیان و به سه ر هاتی هه ژار) ئاماده كردنی:خانی شه ره فكه ندی
2- ده مێك له گه ڵ كاك ماجد رۆحانی، گۆثاری ئاوینه ژماره ی 10
3- گۆثاره كانی مامۆستای كورد، سروه ورامان
4- گۆثاری رۆثار ژماره ی 24 له مه ڕمامۆستا هه ژار
5- هه ژار هێمنه كه ی جاران - مامۆستا هێمن

Sirwan
6- بۆ كوردستان - مامۆستا هه ژار