کچێکی گەنج لە قاوەخانەیه‌کدا دانیشت لە چاوەڕوانی ده‌ستگیرانه‌که‌ی,,,کە ڕێکەوتبوو لەگەڵیدا کە بیبینێت دوای تەواو بوونی کار,, چاوی گێڕا وە سەیری شوێنێکی کرد

گەنجێکی بینی سەیری دەکات و زەردەخەنە دەکات هیچ گرنگییەکی پێنەدا,,

دوای چەند خولەکێک بەدزییەوە بەلاچاوێک سەیرێکی کرد بۆ شوێنی دانیشتنی کوڕە گەنجەکە بینی هێشتا سەیری دەکات و بەهەمان شێوەش زەردەخەنه دەکات!!!

زۆر بێزار بوو وە کاتێ ده‌ستگیرانه‌که‌ی هات پێی وت ده‌ستگیرانه‌که‌ی هەستایەوە و ڕۆشت ڕووەو گەنجەکە بۆکسێکی لێدا کەوتە سەر زەوی!!!کچە گەنجەکە سەیری کرد بەسەرسامییەوە بۆ پیاوەتی ده‌ستگیرانه‌که‌ی و پارێزگاری کردنی لێی وە دەستبەجێ چونە دەرەوە لە قاوەخانەکە دوای کەمێک گەنجەکە بەهۆی یارمەتی خزمەتکارەکەوە هەستایەوە وە چاویلکە ڕەشەکەی کردەچاوی وە گۆچانەکەی بەرزکردەوە بۆئەوەی هەست بە ڕێگەکەی بکات بۆ دەرەوەی قاوەخانەکە ئــــــــــای ! پەلە کردن چیمان لێدەکات کابرای داماو نابینا بوو!!

کچێکی گەنج لە قاوەخانەیه‌کدا دانیشت لە چاوەڕوانی ده‌ستگیرانه‌که‌ی,,,کە ڕێکەوتبوو لەگەڵیدا کە بیبینێت دوای تەواو بوونی کار,, چاوی گێڕا وە سەیری شوێنێکی کرد

گەنجێکی بینی سەیری دەکات و زەردەخەنە دەکات هیچ گرنگییەکی پێنەدا,,

دوای چەند خولەکێک بەدزییەوە بەلاچاوێک سەیرێکی کرد بۆ شوێنی دانیشتنی کوڕە گەنجەکە بینی هێشتا سەیری دەکات و بەهەمان شێوەش زەردەخەنه دەکات!!!

زۆر بێزار بوو وە کاتێ ده‌ستگیرانه‌که‌ی هات پێی وت ده‌ستگیرانه‌که‌ی هەستایەوە و ڕۆشت ڕووەو گەنجەکە بۆکسێکی لێدا کەوتە سەر زەوی!!!کچە گەنجەکە سەیری کرد بەسەرسامییەوە بۆ پیاوەتی ده‌ستگیرانه‌که‌ی و پارێزگاری کردنی لێی وە دەستبەجێ چونە دەرەوە لە قاوەخانەکە دوای کەمێک گەنجەکە بەهۆی یارمەتی خزمەتکارەکەوە هەستایەوە وە چاویلکە ڕەشەکەی کردەچاوی وە گۆچانەکەی بەرزکردەوە بۆئەوەی هەست بە ڕێگەکەی بکات بۆ دەرەوەی قاوەخانەکە ئــــــــــای ! پەلە کردن چیمان لێدەکات کابرای داماو نابینا بوو!!

وه‌ڵامێكی موسته‌حه‌ق..!!
كه‌سێك ده‌چێته‌ شوێنێكی‌ دوور بوَخوێندن وماوه‌یه‌كی‌ زوَر له‌وشوێنه‌ ده‌مێنێته‌وه‌، دوای‌ گه‌ڕانه‌وه‌ی‌ بوَناو خێزانه‌كه‌ی‌ داوایان لێكرد كه‌ ماموَستایه‌كی‌ ئایینی‌ بوَبێنن بوَ ئه‌وه‌ی‌ وه‌ڵامی‌ ئه‌و سێ پرسیاره‌ی‌ بداته‌وه‌ كه‌ له‌ مێشكیدا گه‌ڵاڵه‌ بووه‌.. ماموَستایه‌كیان بوَ دوَزییه‌وه‌و هێنایان تا وه‌ڵامی پر...سیاره‌كانی بداته‌وه‌... ئه‌م گفتوگوَیه‌ له‌نێوانیاندا روویدا:
قوتابییه‌كه‌: توَكێیت؟ ئایا ده‌توانیت وه‌ڵامی‌ هه‌رسێ پرسیاره‌كه‌ی‌ من بده‌یته‌وه‌؟
ماموَستاكه‌: من به‌نده‌یه‌كم له‌ به‌نده‌كانی‌ خودا، په‌شتیوانی خودا وه‌ڵامی‌ پرسیاره‌كانت ده‌ده‌مه‌وه‌.
قوتابییه‌كه‌: توَ دڵنیای‌ كه‌ ده‌توانی‌ وه‌ڵامم بده‌یته‌وه‌؟! چونكه‌ من ئه‌و پرسیارانه‌م له‌ زوَر له‌زاناو شاره‌زایان كردووه‌ نه‌یان توانیوه‌ وه‌ڵامم بدنه‌وه‌.
ماموَستاكه‌: هه‌موو هه‌وڵی‌ خوَم ده‌ده‌م تا وه‌ڵامت بده‌مه‌وه‌ به‌ پشتیوانی‌ خوا.
قوتابییه‌كه‌: سێ‌ پرسیارم هه‌یه‌:
1- ئایا خوا هه‌یه‌؟ ئه‌گه‌ر هه‌یه‌ كوانێ‌ نیشانم بده‌؟
2- قه‌زاوقه‌ده‌ر چییه‌؟
3- ئه‌گه‌ر شه‌یتان له‌ ئاگر دروست كرابێ‌، كه‌واته‌ ئاگر كاری‌ تێناكات وئازاری ناگات، كه‌واته‌ بوَچی‌ روَژی‌ دوایی‌ ده‌خرێته‌ ناو ئاگر كه‌ هیچ كار ناكاته‌ سه‌ری‌..؟
ماموَستاكه‌: زلله‌یه‌كی‌ زوَر به‌ هێزی‌ له‌ قوتابیه‌كه‌ دا.
قوتابییه‌كه‌: به‌ ئازاره‌وه‌ پێی گوت: بوَچی‌ ئه‌و زلله‌یه‌ت لێدام؟ بوَچی‌ لێم توڕه‌ بوویت؟..
ماموَستاكه‌زۆر به‌ هێمنی وه‌ڵامی‌ دایه‌وه‌: نا من توڕه‌ نه‌بووم .. به‌ڵكو ئه‌م زلله‌یه‌ وه‌ڵامی‌ هه‌ر سێ‌ پرسیاره‌كه‌ت بوون!!.
قوتابییه‌كه‌: به‌ڵام من هیچ تێنه‌گه‌یشتم!
ماموَستاكه‌: هه‌ستت به‌ چی‌ كرد كه‌ ئه‌و زلله‌یه‌م لێ دایت؟
قوتابییه‌كه‌: بێگومان به‌ ئازار.
ماموَستاكه‌: (ئایا پێت وایه‌ ئازار بوونی‌ هه‌بێ)؟
قوتابییه‌كه‌: به‌ڵێ‌.
ماموَستاكه‌: كوا شێوه‌كه‌یم پێ‌ نیشان بده‌؟
قوتابییه‌كه‌: ناتوانم!
ماموَستاكه‌: ئه‌وه‌ وه‌ڵامی‌ پرسیاری‌ یه‌كه‌مت بوو, هه‌موومان هه‌ست به‌ بوونی‌ خودا ده‌كه‌ین، به‌ڵام ناتوانین بیبینین...
پاشان پێی گوت:ئایا دوێنێ‌ توَ ده‌تزانی‌ كه‌ ئه‌مڕوَ من ئه‌و زلله‌یه‌ت لێده‌ده‌م؟
قوتابییه‌كه‌: نا.
ماموَستاكه‌: ئایا به‌خه‌یاڵیشت دا ده‌هات كه‌ ئه‌و زلله‌یه‌ت لێ بده‌م؟
قوتابییه‌كه‌: نا.
ماموَستاكه‌: ئه‌وه‌ش قه‌زاو قه‌ده‌ره‌.
پاشان گوتی‌: ئه‌و ده‌سته‌م.. كه‌ زلله‌م پێ‌ لێ دایت..له‌چی‌ دروست كراوه‌؟
قوتابییه‌كه‌: له‌ قوڕ.
ماموَستاكه‌: ئه‌ی‌ ده‌موچاوی‌ توَ له‌ چی‌ دروست كراوه‌؟
قوتابیه‌كه‌: ئه‌ویش له‌ قوڕ.
ماموَستاكه‌: هه‌ستت به‌چی‌ كرد كه‌ ئه‌و زلله‌یه‌م لێت دا؟
قوتابییه‌كه‌: وه‌ك وتم به‌ ئازار.
ماموَستاكه‌: زۆر راسته‌ ...هه‌رچه‌نده‌ شه‌یتان له‌ ئاگر دروست كراوه‌.. به‌ڵام ئاگر ده‌بێته‌وه‌
به‌ شوێنێكی‌ به‌ ئازار بوَ ئه‌و.
.تێبينی :
مافی بڵاوكردنه‌وه‌ی ئه‌م چیرۆكانه‌ بۆ هه‌موو به‌ڕێزێكه‌ به‌تایبه‌ت بۆكه‌سێك كه‌ په‌روه‌رده‌ی خودی خۆی پێ ئه‌كات..!

ئەگێڕنەوە: لەكۆندا پاشای وڵاتێك نەخۆشیەكی ترسناكی گرت، پزیشك و حەكیمان لێی كۆبوونەوە و ویستیان چارەسەری بكەن، بەڵام هەموو سەرسام بوون و هیچیان بۆ نەكرا.
یەكێك لە پزیشكەكان وتی: بگەڕێن، كراسی مرۆڤێكی دڵخۆش و ئاسوودە بهێنن و بیدەن بەسەروچاوی پاشادا چاك دەبێتەوە. پاشا راكەی پەسەند كرد و وەزیر و پیاوەكانی كەوتنە گەڕان بە دوای كراسی ئاسوودەیدا، زۆر گەڕان، ماندووبوون، بەڵام هیچیان دەست نەكەوت.
رۆژێكیان بەلای دەوارێكدا رۆیشتن، دەنگێك هاتە گوێیان، دەیووت:(زۆر سوپاس بۆ تۆ خوایە، رازیم بەوەی ئەمڕۆ پەیدامكرد و ئەوا خواردم، باوەڕناكەم كەس هەبێ‌ هێندەی من دڵخۆش و ئاسوودەبێ.) لەم كاتەدا هەموو خۆشیان پێكەوت ئەوا ئەو كەسەیان دەست كەوت كەپاشا داوای كراسەكەی دەكرد. كە چوونە ژوورەوە بینیان پیرەمێردێكی ریش سپی لاوازی دەم بەخەندەیە، بەڵام كراسی لەبەردا نیە! هەربۆیە زانایەك ئەڵێ‌: ئاسوودەیی و دڵخۆشی و سەكینەت لەهەژاریەكی دەم بەخەندەدایە نەك لەدەوڵەمەندیەكی پڕ لەكێشە .
 

ئارەق خۆر و موسوڵمان

ئاره‌ق خۆرێك له‌ موسلمانيكى پرسى : ئایا من خراپ ئه‌که‌م که‌ خورما و ترێ بخۆم ؟؟
موسوڵمانه‌كه‌ : نه‌خێڕ
...
... ئاره‌ق خۆره‌که‌ : ئه‌ی ئه‌گه‌ر هه‌ندێ گژوگیای له‌گه‌ڵا بخۆم ؟؟
موسوڵمانه‌که‌ : قه‌یچێکه‌ زۆر ئاسایه‌ .

ئاره‌ق خۆره‌که‌ : ئه‌ی ئه‌گه‌ر تێکه‌ڵاوی ئاویان بکه‌موو بیان که‌م به‌ شه‌ربه‌ت ؟؟
موسوڵمانه‌که‌ : بیخۆره‌وه‌و نۆشی گیانت بێت .

ئاره‌ق خۆره‌که‌ : ئه‌ی ئه‌گه‌ر ئه‌مانه‌ رێگه‌ پێدراوه‌ بۆچی ئیسلام ئاره‌قی حه‌رام کردووه‌ که‌ خۆی له‌و مادانه‌ی سه‌ره‌وه‌ پێکهاتووه‌ که‌ باسمان کرد ؟؟

موسوڵمانه‌که‌ : باشه‌ ئه‌گه‌ر من ئاو بکه‌م به‌سه‌رتا ، ئازارت ئه‌گات؟؟
ئاره‌ق خۆره‌که‌ : نه‌خێڕ

موسوڵمانه‌که‌ : ئه‌ی ئه‌گه‌ر هه‌ندێ تۆز و خۆڵ تێکه‌ڵاوی ئاوی بکه‌م و به‌سه‌رتا بپرژێنم ئازارت ئه‌گات ؟؟
ئاره‌ق خۆره‌که‌ : نه‌خێڕ ، له‌و بڕوایه‌یا نیم .

موسوڵمانه‌که‌ : ئه‌ی ئه‌گه‌ر له‌و دوو ماده‌یه‌ خشتێکی زۆر گه‌وره‌ دروست بکه‌م و بیکێشم به‌ سه‌رتا ، ئازارت ئه‌گات .
ئاره‌ق خۆره‌که‌ : ئه‌وه‌ ئه‌مکوژێی .

موسوڵمانه‌که‌ : هه‌مان شتیش بۆ ئاره‌ق ئه‌کرێت دوو ماده‌ یان زیاتر تێکه‌ڵاو بکه‌ین ژه‌هر یان ده‌رمانی لێ دروست بکه‌ین
 

بووك و زاوا له يەكەم بەيانى له ژيانى هاوسەرگيريان ... رێككەوتن لەسەر ئەوەى دەرگا له كەس نەكەنەوه ...!
و كاتێ كەس و كارى پياوەكه هاتن له دەرگايان دا ... هەردوكيان سەيرى يەكيان كرد و سور بوون لەسەر ئەوەى ئيتيفاقەكەيان جێ بەجێ بكەن ... و ... دەرگايان نەكردەوه !
باش ماوەيەكى كەم, كەس و كارى ئافرەتەكه لە دەرگايان دا ... پياوەكه سەيرى خێزانەكەى كرد بينى فرمێسك له چاوى دەبارێ ... و دەلێت : بەخوا دلم نايەت باوك و دايكم لەبەر دەرگا بن و لێ يان نەكەمەوه ... و... دەرگاكەى لێ يان كردەوه !
دواى چەند سالێك ... جوار كورىيان هەبوو ... خوا كچێكى پێيان بەخشى !
باوكه به سەربرينى چەند سەرەمەر دلخۆشى خۆى دەربرى ...!
خەلكى لايان سەير بوو هۆى دلخۆشى ئەو پياوه كه له خۆشى بۆ كورەكانى زياتر بوو ! ؟
له وەلامدا ووتى :
♥ چـــوونكه ئــــەوەيان دەرگــــام لــــێ دەكـــاتــــەوه ♥

بیاویك ده‌كیرته‌وه‌ ده‌لى :من كه‌سیكى زۆر ده‌وله‌مه‌ندبووم به‌لام له‌ماوه‌یه‌كى كه‌م زه‌ره‌ریكى كه‌وره‌م كردو هه‌موو مال و سامانه‌كه‌م له‌ ده‌ست دا .قه‌رزارى كه‌سانیكى زۆر بووم ،بیویستم به‌ حه‌وت سالى كاركردن هه‌بوو بۆ ئه‌وه‌ى قه‌رزه‌كانم بده‌مه‌وه‌ .رۆزیك زۆر خه‌مبار و نیكه‌ران له‌ بازارى شاردا بیاسه‌م ده‌كرد به‌ نیكه‌رانیه‌وه‌ .له‌وه‌به‌رى شه‌قه‌م كه‌سیكم بینى هه‌ردوو قاجى نه‌بوو به‌دار ده‌رویشت ،كاتیك كه‌ كه‌یشتمه‌ بیاوه‌كه‌ ،بیاوه‌كه‌ زه‌رده‌خه‌نه‌یه‌كى دریزى بۆ كردم كووتى (به‌ریز به‌یانى باش ؟ رۆزیكى زۆر خۆشه‌ وا نیه‌؟) منیش له‌ جیكاى خۆم راوه‌ستام سه‌رم سورما .له‌ دلى خۆما كۆتم ئه‌م بیاوه‌ هه‌ردوو قاجى نیه‌ به‌لام له‌م من ئاسوده‌تر ! خۆ من شتى به‌نرخى وه‌ك قاجه‌كانم له‌ ده‌ست نه‌داون بۆجى نیكه‌ران بم؟
ئاده‌میزاد ده‌بیت به‌رده‌وام بیر له‌وه‌ بكاته‌وه‌ كه‌ خوا بى به‌خشیوه‌،وه‌ سوباسكوزارى خوا بكات جونكه‌ زۆر كه‌س هه‌ن وه‌كو ئه‌وه‌ى تۆیان نیه‌
( نیكه‌ران بووم جونكه‌ بیلاوه‌كانم درابوون تا ئه‌و كاته‌ى بیاویكى ده‌م به‌ خه‌نده‌م بینى كه‌ هه‌ردوو قاجه‌كانى برابوو)

خۆپارێزی جێنشین


دەگێڕنەوە حەزرەتی عەلی كوڕی ئەبی تالب (ر.خ) شەوێك رۆیشت بۆلای خەلیفەی موسڵمانان عومەری كوڕی خەتاب (ر.خ) كە سەیری كرد وا حەزرەتی عومەر لەبەر چرایەك كە بە رۆنی زەیت هەڵگیرساندرا بوو دانیشتووە و شتی فەرمانبەرانی لەبەر دەنووسیەوە. كە گەیشتمە لای دەستی لە نووسین هەڵگرت و فەرمووی: ئەی عەلی بۆ ئیشی خۆت هاتووی یان بۆ ئیشی موسڵمانان؟ حەزرەتی عەلی (ر.خ) فەرمووی: ئەی خەلیفەی موسڵمانان بۆچی ئەو پرسیارەم لێ دەكەی؟ حەزرەتی عومەر (ر.خ) لەوەڵامدا فەرمووی: ئەی عەلی ئەو فتیلە و رۆنە زەیتە، ئی گەنجینەی موسڵمانانە بەشی هەموویانی پێوەیە ئەگەر ئەتۆش بە ئیشی موسڵمانانەوە هاتووی ئەوا چرایەكە ناكوژێمەوە، بەڵام ئەگەر بۆ ئیشێك هاتووی كە تایبەتە بەخۆتەوە ئەوا چراكە دەكوژێنمەوە بۆ ئەوەی ماڵی موسڵمانان لە شتێك بەكار نەهێنین كە بەرژەوەندی گشتی موسڵمانانی تێدا نەبێ.

كورته چیرۆک

چه‌ند ساڵ پێش ئێسته‌ له‌ ته‌نیشت كه‌ناره‌كانی "لۆندرا" ئافره‌تێكی به‌ ساڵاچوو كۆچی دوایی كرد،

دوای مردنی له‌ ماڵی ئافره‌ته‌ به‌ته‌مه‌نه‌كه‌ ده‌فته‌رێكی یادگاری سه‌رده‌می ته‌مه‌نی گه‌نجی دۆزرایه‌وه‌ كه‌ رووداوه‌ ساده‌كانی رۆژانه‌ی خۆی تێدا نووسی بوو.

بۆ ماوه‌ی 45 ساڵ ئه‌و یاده‌وه‌رییانه‌ی تێدا بوو كه‌ له‌گه‌ڵ دۆست‌و هاوڕێكانیدا بووه‌و ئه‌و یاده‌وه‌رییانه‌ی نووسیبووه‌وه‌ كه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌واندا به‌سه‌ری بردبوو، وه‌ هه‌ندێك تێبینی له‌سه‌ر میوانه‌كانی نێوان خۆی‌و هاوڕێ‌و خزمه‌كانی ده‌بینرا.

ئه‌م رووداوانه‌ گرنگییه‌كی ئه‌وتۆی نه‌بوو، به‌ڵام ئه‌وه‌ی لێره‌دا جێگه‌ی سه‌رسوڕمان بوو كۆتا لاپه‌ڕه‌كانی ماوه‌ی دوو ساڵی ته‌مه‌نی بوو كه‌ له‌ سه‌رجه‌م لاپه‌ڕه‌ی هه‌موو رۆژه‌كانیدا ته‌نها ئه‌م رسته‌یه‌ نووسرابوو

:

"به‌ ته‌نیام ته‌واو ته‌نیا، چاوه‌ڕێم كرد، به‌ڵام ئه‌مڕۆش هیچ كه‌س نه‌هات".

کوڕ:
بڕوانە،شایی یە،چۆپی یە،لەو ماڵە
گوێ بگرە!زوڕنایە،دەهۆڵە،شمشاڵە
زەرد و سوور تێکەڵ بوون،ژن و پیاو هەرایە
لەوناوە هەر هاڕەی هەیاسەی تۆ نایە
ساتوخوا خێراکە بابڕۆین دەست بگرین
بەکامی دڵداری پێکەوە هەڵپەڕین
کچ:
گوڵ نەبێ بۆ سەرم:ئاڵ چەپکێ،زەرد چەپکێ
نایەم بۆ زەماوەن،نایەم بۆ هەڵپەڕکێ!
کوڕ:
کچ لەڕێی جوانیتا،کچ لەڕێی جوانیتا
کچ لەڕێی نێونیگای هاتوچۆی کانیتا
پایزە گەڵای دار ڕژاوە باغ ڕووتە
گووڵ کوانێ گوڵ لێوی بەبزە پشکووتە!
کچ:
گوڵ نەبێ بۆ سەرم:زەرد چەپکێ،ئاڵ چەپکێ
نایەم بۆ زەماوەن،نایەم بۆ هەڵپەڕکێ!
بتدایە دڵ بەمن بە هەموو مەعناوە
دوو چەپکت ئەهانی لە باغچەی پاشاوە
کوڕ(ئەڕوا لەبەرخۆیەوە بە گۆرانی ئەڵێ):
باغچەی پاشا لەوبەر ئاوە
خێڵی دوشمن دەوری داوە
ئەڕۆم:ڕێگام لێ گیراوە
ناڕۆم:چاوکاڵ لێم تۆراوە!
کوڕ:
بە باغچەی پاشادا ورد گەڕام،خوار و ژوور
زەرد هەبوو بۆم چنیت،چنگ نەکەوت گوڵی سوور
کچ:نایەم،گوڵ ماویەتی بۆ سەرم سوور چەپکێ!
کوڕ(یەخەی مراخانی ترازان):
ناتەوێ ئەم زامی سەر دڵەم لەباتی!
کچ:
ئەی هاوار!تفەنگی دوشمنیش پێکاتی؟
ڕاکشێ تاوێ سەر بنێرە سەر ڕانم
بابگریم بۆ دڵێ،بۆ گوڵێ دۆڕانم!

(گۆران)

ده روونم پڕ‌كه باب و ده رده بێ‌تۆ
دڵم گه رمه و هه ناسه م سه رده بێ تۆ
خه ریكی شه ش ده ری هات و نه هاتم
خه لاسیم قه ت نییه له م نه رده بێ تۆ
لیباسم ماته مه، شینه،‌له شیندام
سوروشكم سووره، ڕه نگم زه رده بێ تۆ
عه زیزم دڵ ره قه و ، خۆم فه رد و ته نهام
ده ترسم بمكوژێ ئه م ده رده بێ تۆ
به بێ‌دیداری تۆ خۆ لاڵه " نالی"
عه جه ب هه ستاوه ئه م چه ن فه رده بێ تۆ!
نالی

وەکو نەی کون کونە جەرگم، لە تاو هیجرانی تۆ بۆیە

بە سۆزی نەی دەسوتێم و بە نەغمەی نەی دەناڵێنم

ئه‌مان ئه‌ی موتیبی مه‌جلیس به‌حه‌ققی تاری رووحانیی

بڵا بێ نه‌غمه‌که‌ی سازت، که‌ئاوی ئاوری هیجرانه‌

ئه‌تۆ ئه‌ی رووحه‌که‌م ساقی،ئه‌ی تۆ ئه‌ی عومره‌که‌م موتریب

په‌یاپه‌ی لێده‌ چه‌نگ و نه‌ی، ده‌ماده‌م بێنه‌ په‌یمانه‌

به‌تیری غه‌مزه‌ی بملاوێنه‌وه ‌زوڵم له‌گه‌رده‌ن که‌

به‌سه‌ر هاتومه‌ مه‌یدانت، به‌دڵ بۆت بووم به‌ نیشانه

وەفایی

له‌ کونجی بێ که‌سیدا فه‌ردم ئه‌مڕۆ
زه‌لیل و زار و بێ هاوده‌ردم ئه‌مڕۆ

......گه‌واهی لافی عیشقی تۆیه‌ قوربان
سروشکی سوور و ره‌نگی زه‌ردم ئه‌مڕۆ

له‌ سۆزی عیشقی سه‌ردی میهری تۆیه‌
ده‌روون گه‌رم و هه‌ناسه‌ سه‌ردم ئه‌مڕۆ

وه‌کوو ته‌یرێکی گوم بووبێ جه‌ناحی
هێلانه‌واز و هه‌رداوهه‌ردم ئه‌مڕۆ

مه‌گه‌ر سۆزه‌ی نه‌سیمی وه‌سڵی ئه‌و بێ
موحه‌تته‌ر کا دڵه‌ی پڕ ده‌ردم ئه‌مڕۆ

له‌ عه‌رسه‌ی وه‌سفی ئه‌و مه‌حبوبه‌ له‌نگه‌
خه‌یاڵی وه‌ک سواری جه‌ردم ئه‌مڕۆ

له‌ بۆ وه‌سڵی جه‌مالی یاری کوردی
ئه‌گه‌ر رۆحم نه‌ده‌م نامه‌ردم ئه‌مرۆ

مسته‌فا به‌گی ساحێبقڕان(کوردی)

چه‌پگه‌ڕی‌ گه‌ردوون گه‌ڕان كوشتمی‌
نــه‌زان پــه‌رسـتیی‌ بـۆ نـان كـوشـتـمی‌
هــه‌ر چـه‌وســانــه‌وه‌ی‌ بــێ‌ حـه‌ســانــه‌وه‌
ئــه‌ی‌ مـردن لـه‌كوێـی‌ ژیـان كوشتـمی
هه‌ژار

ماهی من

تا له‌ من ئه‌و زوڵفه‌ ڕێی بۆسه‌ و که‌ناری گرتووه‌
ناو ده‌مم بێ شوبهه‌ تامی زه‌هری ماری گرتووه‌

خۆش له‌سه‌ر سینه‌ی سه‌ری هه‌ڵداوه‌ دوو گۆی سه‌ر به‌ مۆر
مات و حه‌یرانم که‌ عه‌رعه‌ر که‌ی هه‌ناری گرتووه‌!

ئه‌ژده‌های زوڵفی له‌ ده‌وری گه‌نجی حوسنی حاریسه‌
حه‌ڵقه‌ حه‌ڵقه‌، چین به‌ چین، سه‌ر تا به‌ خواری گرتووه‌

ماهی من ته‌نها مه‌هێکه‌ صه‌د نوجوومی مه‌حو کرد
یاری من ته‌نها گوڵێکه‌ صه‌د هه‌زاری گرتووه‌

دامه‌نی پاکی مه‌داری دائیره‌ی خامه‌ک نییه‌
خوێنی مه‌قتولانه‌ وا دامێنی یاری گرتووه‌

گه‌رد و بادی هیجری تۆ وا عاله‌می لێ کردمه‌ تۆز
نه‌ک دوو چاوم، به‌ڵکه‌ حه‌تتا دڵ غوباری گرتووه‌

شه‌ربه‌تی عوننابی لێوی شه‌ککه‌ر و بادامی چاو،
سه‌روی قه‌ددت ڕاسته‌ ئه‌نواعی ثیماری گرتووه‌

له‌علی شه‌ککه‌رباری تۆ تێراوه‌، شه‌ککه‌ر باریه‌
لێوی میحنه‌ت‌باری من بێ ئاوه‌، باری گرتووه‌

پڕجه‌فایه‌، بێ وه‌فایه‌، زود جه‌نگه‌، دێر صوڵح
صه‌د درێخ و حه‌یفه‌ طه‌بعی ڕۆزگاری گرتووه‌

یادی (کانی دمدم) و سه‌رچاوه‌که‌ی (مێگوڕ) ده‌کا
(به‌کره‌جۆ)ی چاوم که‌ شێوه‌ی (سه‌رچنار)ی گرتووه‌

بێ مه‌حابا ئاو ده‌ڕێژێ گه‌ھ به‌ فه‌ور و گه‌ھ به‌ ده‌ور
چاوی من موددێکه‌ شێوه‌ی ئابشاری گرتووه‌

شه‌معی به‌زمی من که‌وا سوتاوه‌، زه‌رد و ئه‌شک ڕێژ
قه‌ت نییه‌ فه‌ردێک نه‌ڵێ ڕه‌نگی مه‌زاری گرتووه‌

مودده‌عی زه‌جرم ده‌کات و، پێم ده‌ڵێ: صه‌برت ببێ
که‌ر به‌ له‌عنه‌ت بێ که‌ که‌ی عاشق قه‌راری گرتووه‌!

(نالی) وا دائیم که‌ مه‌شغوڵی فوغان و ناڵه‌یه‌
باعیثی هیجرانی یاره‌ دڵ شه‌راری گرتووه‌


نالی

تاوانی بێ هێزی

له‌ کۆ ئه‌سرین ده‌بارێنم له‌بۆ کوردی په‌راکه‌نده‌
له‌ گه‌رمێن غه‌رقی ئاره‌ق بووم و چاوم هه‌ر له‌ سامڕه‌نده‌

منی زنجیر پسێن لێره‌ ئه‌سیری بسکی جوانێکم
زه‌مانه‌ گه‌رچی ئاڵۆز و په‌شێوه‌، که‌ڵ به‌ موو به‌نده‌

گوتی : ئێواره‌ بازاڕێ وه‌ره‌ ماچت ده‌مێ، نه‌مویست
هه‌ڵۆی کوێستانی کوردستانم و ناژیم به‌ ده‌سته‌نده‌

دڵم سه‌د هێندی دیکانه‌ به‌ ناز بشکێنی ، ده‌نگ ناکه‌م
چ سوودێکی هه‌یه‌ ، کێ یه‌ بپرسێ داد و گازنده‌ !؟

جیهان و هه‌رچی خێر و خۆشی یه‌ بۆ هه‌ڵبژاردانه‌
به‌ قانوونی ته‌بیعه‌ت پاشه‌رۆکخۆره‌ ئه‌وی گه‌نده‌

ئه‌گه‌ر تاوانی بێ هێزی نی یه‌ بۆچی له‌ دنیا دا
به‌شی من ماته‌م و شینه‌، به‌شی خه‌ڵکی زه‌ماوه‌نده‌ ؟

به‌ مردووییش نیشانه‌ی گولله‌یه‌ ئه‌و که‌لله‌ پڕ شۆره‌
ئه‌وێستاش ده‌رسی سه‌ربازی ده‌ڵێ ئه‌و شاعیره‌ ڕه‌نده‌

سه‌ری ته‌عزیم له‌به‌ر تۆ دانه‌واندن فه‌خره‌ بۆ هێمن
بژی حاجی که‌ کێوی هیمه‌تت سه‌د هێندی ئه‌لوه‌نده‌

هیمن

گۆران لە ساڵی ١٩٠٤ یان لە ١٩٠٥دا لە ھەڵەبجە لەدایکبووە. لای باوکی قورئان ‌و سەرەتای خوێندنی خوێندووە. پاشانیش لە مزگەوتی پاشا‌ی ھەڵەبجە بووە بە فەقێ. لە دوا ساڵەکانی جەنگی جیھانیی یەکەم ‌و سەرەتای ھاتنی ئینگلیزدا، بۆ ماوەیەک ھەڵەبجە چۆڵ دەبێت ‌و خەڵک ڕوودەکەنە لادێکانی دەوروپشت. ماڵی باوکی گۆرانیش لە بەھاری ١٩١٩ەوە تا پاییزی ئەو ساڵە ڕوودەکەن چەمی بیارە ‌و لەوێ لە باخێکدا ھەوار دەخەون ‌و بۆ پایز ئەگەرێنەوە بۆ ھەڵەبجە. کە یەکەم قوتابخانەی زمانی تورک لە ھەڵەبجە دانرا، بۆ پۆلی یەکەم وەرگیراوە. وەک گۆران خۆی گێڕاویەتەوە چوونی بۆ قوتابخانە پچڕپچڕ بووە. پۆلی چوارەمی لە سەردەمی داگیرکرانی ھەڵەبجەدا لەلایەن ئینگلیز‌ەوە تەواو کردووە.

لە ١٩١٩دا سلێمان بەگی باوکی گۆران کۆچی دوایی دەکات. پاشان لە ١٩٢١دا موحەممەد بەگی برای، بە ھاندانی مستەفا سائیب، لەگەڵ عەبولواحید نووریی خاڵۆزایدا دەیاننێرێت بۆ قوتابجانەی عیلمییەی کەرکووک بۆ خوێندن. بەڵام ھەر لەو ساڵەدا موحەممەد بەگی برایشی دەکوژرێ. ئیتر گۆران کەسی وەھای نامێنێ گوزەرانی خوێندنی خۆی ‌و ژیانی دایکی ببات بەڕێوە، لەبەرئەوە دەست لە خوێندن ھەڵئەگرێت ‌و لە ساڵی ١٩٢٢ەوە تا ساڵی ١٩٢٥ گەلێ دەست تەنگی ئەچێژێ.گۆران بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩٢٥دا بە مامۆستایی لە قوتابخانەی ھەڵەبجە دامەزراوە ‌و تا ١٩٣٧ لە خوێندنگەکانی ئەو ناوچەیەدا ماوەتەوە.
چالاکیی سیاسی و ڕۆژنامەوانی

پاش ١٩٣٧ ماوەیەک بێکار ئەمێنیتە و دواییش بە یارمەتیی تۆفیق وەھبی گوێزراوەتەوە بۆ دایەرەی ئەشغاڵ بەشی «کاروباری ڕێگاوبان» ‌و تا گیرانی یەکەمی لە ١٩٥١دا لەو بەشەدا ئەمێنێتەوە. لەو بەینەدا چەند ساڵێک لەگەڵ چەند ڕۆشنبیرێکی تری کورددا دەچێ بۆ یافا لە فەلەستین و لە ئێستگەی ڕادیۆی ڕۆژھەڵاتی نزیک بە مەبەستی بەشداری لە خەباتدا لە دژی فاشیزم، بەشی کوردستان دەکەنەوە.

لە تشرینی دووەمی ١٩٥٢دا لە بەندیخانەی یەکەمی دێتەدەر و دەچێ بۆ سلێمانی ‌و دەبێ بە بەرپرسی ڕۆژنامەی ژین. تا ئەیلوولی ١٩٥٤ لەسەر ئەم کارە ئەمێنێتەوە. لە ١٧ی تشرینی یەکەمی ١٩٥٤دا بۆ جاری دووھەم لەگەڵ کۆمەڵێ لە ئاشتی خوازانی سلێمانی دەگیرێ و فەرمانی ساڵێ بەند و ساڵێ خستنە ژێر چاودێریی پۆلیسی بەسەردا ئەدرێ. ماوەی بەندکردنەکەی لە سلێمانی، کەرکووک، کوت، بەعقووبە ‌و نوگرە سەلمان ‌و ماوەی چاودێرییەکەشی لە بەدرە بەسەردەبا. لە ١٢ی ئەیلوولی ١٩٥٦ دا ئەم فەرمانی بەندکردنەی تەواو دەکات و ئازاد دەکرێت ‌و دەچێتە بەغدا و چەند ڕۆژێک لەوێ لە یەکێک لە پڕوژە میریەکانی خانوودا ئەبێت بە چاوەشی کرێکار.

کاتێک کە ئیسرائیل ھێرش دەباتە سەر میسر، دوای ڕاس بوونەوەی عەرەبەکان لە ئیسرائیل، بڕێک لە کوردەکانیش بە ناوی یەکگرتووی ئیسلامی لەگەڵیان پەیمانی برایەتی دەبەسن. گۆرانیش لەوانەی و دەیگرن و لە ١٧ی تشرینی دووەمی ١٩٥٦دا دادگای عورفی لە کەرکووک فەرمانی سێ ساڵ بەندی بە بارمتە دانانی ھەزار دیناری کاتی دەسەپێنێت بەسەریدا، ئەویش بەوەی کە تا سێ ساڵ ورتەوی لە دەم دەرنەیەت ‌و کردەوەی ‌وای لێ نەوەشێتەوە میری پێی دڵگران ببێ. گۆران نە ھەزار دینارەکەی ئەبێ ‌و ئە ئەشیەوێ گفتی وەھا بە میری بدات، بۆیە ئەخرێتەوە بەندیخانە ‌و تا ١٠ی ئابی ١٩٥٨ پاش سەرکەوتنی شۆڕشی ١٤ی گەلاوێژ لە زینداندا ئازاد دەکرێت. گۆران ئەم ماوەیەی بەندیخانەی کەرکووک و بەعقووبە بەسەربردووە.

پاش بەربوونی لە زیندان ئەگەڕێتەوە بۆ سلێمانی و پاش ئەوە بە ماوەیەک لەگەڵ شاندێکی میللی سەر لە یەکێتیی سۆڤیەت و چین ‌و کۆریای باکوور ئەدا.

لە سەرەتای ١٩٥٩دا سەرپەرشتیی گۆڤاری شەفەق ئەگرێتە دەست و بە ناوی بەیان دەردەکات. لە ئیسکانی سلێمانیش دایدەمەزرێنێت و تا ناوەڕاستی ١٩٦٠ کاری تێدا دەکات. ئەنجا بەبیانووی ئەوەوە کە گوایە بێپرس کاری بەجێھێشتووە – کار بەجێھێشتنەکەی بۆ چوون بوە بۆ شەقڵاوە بۆ بەشداربوون لە کۆنگرەی دووھەمی مامۆستایانی کورددا – لەسەر کار لای ‌دەبەن.

لە ناوەڕاستی ساڵی ١٩٦٠دا دێتە بەغدا و ئەبێ بە یاریدەدەری پڕۆفیسۆر لە بەشی کوردیی کۆلێژی ئادابی زانکۆی بەغدا و بە ئەندامی دەستەی نووسەرانی ڕۆژنامەی ئازادی.
چالاکییە ئەدەبییەکان

یەکەمین کۆمەڵە شێعری گۆران بە ناوی «بەھەشت و یادگار» لە ١٩٥٠ لەسەر ئەرکی عەلائەدینی سەجادی لە بەغدا لە چاپ دراوە. ناوەڕۆکی ئەم بەشی دیوانەی ھەروەکو خۆی لە سەرەتای کۆمەڵە شێعرێکیدا ئاماژەی پێ کردووە «سەرانسەر لەگەڵ بابەتەکانی جوانی و دڵداری خەریکە» و مامۆستا پێشکەشی دەکات بەو «شۆخ و نازدارانە کە جوانییان وەک تێغ نابڕێ، وەک چرا پێش چاو ڕووناک ئەکاتەوە».

لە ساڵی ١٩٥٤دا لە چاپخانەی ژین قەسیدە درێژەکەی «پەیامی کورد بۆ میھرەجانی چوارەمی گەنجان و قوتابییان لە بوخاریست» لە چاپ دەدات.

لە ١٩٥٨دا گۆران بەنیاز بووە کۆمەڵەشێعرێک بە ناوی «سروشت و دەروون» لە چاپ دا کە دوای خستنە ژێر چاپی تەواوی نەکرد کە پاشان لە لایەن «ھۆگر»ی کوڕی و براکانی لە ١٩٦٨دا بە ناوی «سروشت و دەروون لە گەڵ ئۆپەرێتی ئەنجامی یاران» لە چاپ دراوە.

گۆران زۆر باش ئاگاداری نوێ بوونەوەی ئەدەبیاتی گەلانی تر وەک تورک و ئینگلیزی بووە چون نەویستووە لە ئەدەبیاتی ڕۆژ دوور کەوێتەوە دەستی داوەتە وەرگێڕان. گۆران یەکەم شاعیری کورد بووە کە شێوازی کۆنی عەرووزی بەلا دەنێت و شیعری کوردی دەگەڕێنێتەوە بۆ شێوازی ھیجای کوردی. باوڕی وابووە کە ئەبێت شێعری کوردی لە عەرووزەوە بگرێتەوە بۆ سەر کێشی پەنجە(ھیجا)ی کوردی. ئەو کێشەی کە فلکلۆری کوردی و شیعری ھەورامی لە سەردەمی ئەردەڵانییەکان پی ھۆنراوەتەوە. ھەر لەم بارەوە دوای شیکردنەوەی مانای شیعر لە زمان چەند ناوداری جیھانی، پاشان ئەلێت: «.. بە دروستیش سەرنج بدەین ئەبینین، کە لە گشت زمانەکانی رووی زەویدا شیعرێک، بە شیعر دانرابێ و پشتاوپشت ھەتا ئێستا بە جێ ھێڵرابێ ھەر ئەو شیعرانەن، کە بە پێی تابەتێتی و پێوانەی نەتەوەی عائیدی خۆیان وەزنێک تایبەتییان ھەیە. تەنانەت قافیەش لەناو ھەندێ نەتەوەدا بە پێویستی بنجی(ئەسڵی)دائەنرێ بۆ شیعر، ئەگەرچی شیعری ئەم نەتەوانە ھەرگیز وەک ھی ئەوانی تر نەیتوانیوە بە کێوی ناوبانگی ئیتاتیکی بە ناوی شیعری پەخشانەوە، ناو بە ناو ئایا بخوێنینەوە.» ئەو نوێ خوازیە دەبێت بە ھۆی ئاڵگوڕێکی نوێ لە دنیای ئێستای شیعری کوردیدا.

گۆران بێجگە لە شیعر دەستێکی بەرزیشی لە بواری پەخشاندا بووە. پەخشانی گۆران ڕەنگدانەوەی سەردەمی ژیانی خۆیەتی و خۆیشی بەردەوام نەبووە لە سەریان و لە ڕاستیدا ئەو گرنگییەی بە شیعرەکانی داوە و ھەوڵی تازە کردنەوەی تێدا داوە بەو شێوەیە لە پەخشانەکاندا کاری نەکردووە.

لە کاتی ژیانیدا سێ دیوانە شیعری «بەھەشت و یادگار» و «فرمێسک و ھونەر» و «پەیامی کورد» ھەروەھا لە ١٩٥٣ و ١٩٦١دا ھەڵبژاردەیەکی چیرۆکی بێگانە و ھێندێ سەرنجی رەخنەگرانەی بە چاپ گەیاندووە بەڵام گۆران زۆر بە ئاوات بوو تا پێش مەرگی دیوانە شێعرەکەی لە چاپ بدرێت. لە ١٩٧٨ لیژنەیەک پێکھاتوو لە محەممەدی مەلاکەریم، دوکتۆر عێزەدین مستەفا، کاکەی فەلاح ، حەمەکەریم فەتحوڵڵا، جەلال دەباغ و ھۆگر گۆران و ھێرۆ گۆران و ئەژی گۆران بۆ کۆ کردنەوەی بەرھەم و شێعرەکانی کە زۆربەی لە گۆڤار و رۆژنامە کوردییەکانی دەرەوە و ناوەوەی عێراق بڵاو کرابوونەوە، وەک گۆڤاری ھاوار لە سووریا و ڕۆژنامەی ژیانەوە و دەنگی داس و ژین و ئازادی و گۆڤاری گەلاوێژ و دەنگی گێتی تازە و ھیوا و شەفەق و بەیان و بڵێسە و رووناھی و نامیلکەی دیاریی لاوان و یادگاری لاوانی عێراق ئەکەونە تەقالادان و بەم بۆنەیەوە ئاگاداری و بانگەوازێک بو ئەدەب دوستان لە ڕۆژنامەی «بیری نوێ» ژمارەی ٢٧٧ و «پاشکۆی عێراق» ژمارەکانی ١٢و١٣ بڵاو ئەکەنەوە. لە ئاکامدا دیوانەکەی لە ساڵی ١٩٨٠ ئەکۆیتە بەر چاوی خوێنەران و ھۆگرانی شێعری کوردی.
کۆتاییی ژیانی

لە سەرەتای ١٩٦٢دا دەردەکەوێ کە گەدەی تووشی نەخۆشیی شێرپەنجە بووە. نەشتەرگەرێکی سەرکەوتووی لە بەغدا بۆ دەکرێ بەڵام پاش وادە. پاش ئەو نەشتەرگەرییە لە نیساندا ئەچێ بۆ مۆسکۆ و سێ مانگێک لە نەخۆشخانەی کرێملین و سەنەتۆری بەرڤیخە بەسەر دەبا و پاشان ئەگەڕێتەوە بۆ ئێراق. پاش گەڕانەوەی بە ماوەیەکی کەم نەخۆشییەکەی سەرھەڵدەداتەوە. لەبەر ئەوە ئەگەڕێتەوە بۆ سلێمانی و لەوێ لە جێدا ئەکەوێ. لە ١٨ی تشرینی دووەمی ١٩٦٢ ژیانی کۆتایی پێدێت.
بەرھەمەکان

بەھەشت و یادگار، بەغدا، ١٩٥٠
فرمێسک و ھونەر، بەغدا، ١٩٦٨
سروشت و دەروون، سلێمانی، ١٩٦٩
لاوک و پەیام، سلێمانی، ١٩٦٩
دیوانی گۆران، بەغدا، ١٩٨٠

ئومێد ئاشنا کتێبی «نووسین و پەخشان و وەرگێڕاوەکانی گۆران»ی کۆکردووەتەوە و پێشەکیی بۆ نووسیوە و دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس لە ساڵی ٢٠٠٢ لە ھەولێر چاپی کردووە.
سەرچاوەکان

شیعر و ئەدەبیاتی کوردی ، بەرگی دووەم ، ڕەفیق حیلمی
نامەیەکی تایبەتی کاک ئەژی گۆران بۆ ئامادەکاری “دیوانی گۆران”
ئاگاداریەکانی تایبەتی محەمەدی مەلا کەریم

www.nusin.net

(مەحوی) ناوی مەلا موحەممەد كوڕی مەلا عوسمانی باڵخییەلە نەوەی پیر و زانای ناودار (شێخ ڕەش) , باپیریشی وەكو باوكی , ناوی مەلا عوسمان بووە , وەكو شێخ مارفی نۆدی لەگەڵ دروست كردنی سلێمانیدا هاتۆتە شاری نوێوە , (باڵخ) یش دێیەكە لە ناوچەی (ماوەت) لە شارستانی سلێمانی , مێژونوسی كورد , (موحەممەد ئەمین زەكی بەگ) دەڵێ‌ لە ساڵی 1252 ی.ك (1836-1837 ی.ز) دا لە دایك بووە , مامۆستا (عەلائەددین سەججادییش) دەڵێ‌ لە 1830 (1246 ی.ك) دا لە دایك بووە , و (كاكەی فەلاحیش) دەڵێ‌ لە 1247 ی.ك (1831-1832 ی.ز) دا لە دایك بووە , باوكی خەلیفەی شێخ عوسمان سیراجوددینی تەوێڵەی بووە, حەوت ساڵان بووە خراوەتە بەر خوێندن و ماوەیەك لای باوكی خوێندوییەتی , بۆ خوێندن چۆتە سنە و سابڵاغیش و لای مەلا عەبدوڵای پیرەباب خوێندویەتی , پاشان گەڕاوەتەوە بۆ سلێمانی و لای مەلا ناودارەكانی ئەو ناوچەیە خوێندویەتی , ئەوجا چوە بۆ بەغداد و بوە بە فەقێ‌ زانای بە ناوبانگی كورد مفتی زەهاوی و ئیجازەی مەلایەتی لای ئەو وەرگرتووە , دیسان مامۆستا عەلائەددین سەججادی دەڵێ‌ پاش ئیجازە وەرگرتنی لە 1859 ی.ز دا بووە بە مەلای مزگەوتی ئیمامی ئەزەم لە بەغداد , بەڵام لە 1862 دا بەغدای بەجێ هێشتووە و گەڕاوەتەوە بۆ سلێمانی و بوە بە ئەندامی دادگا . لە 1868 دا بە هۆی مردنی باوكییەوە دەستی لە كاری میری كێشاوەتەوە و بۆەتەوە بە مەلا و دەستی كردەوە بە دەرز وتنەوە بە فەقێیان,مەلا حەسەنی كوڕی مەلا عەلیی قزڵجی و مەلا مەحمودی مەزناوەیی و مەلا سەعید ئەفەندیی نایب ئۆغڵیی كەركوك و مەلا عەزیزی موفتی سلێمانی لە ناوبانگترین فەقێكانی بوون , هەر بە ڕێچكەی باوكیا تەریقەی گرتوەتەبەر و بووە بە خەلیفەی شێخ بەهائوددینی كوڕی شێخ عوسمانی تەوێڵە.وەكو مامۆستا شێخ موحەمەدی خاڵیش لە (مفتی زەهاوی) یەكەیدا نوسیویەتی , مەحوی لە ساڵی 1291ی.ك (1874-1875ی.ز)دا لەگەڵ چەند مەلایەك لە سلێمانییەوە نەفی كراون بۆ بەغداد ,ناوبراو هیچی تری لە بارەی ئەم نەفی كردنە و هۆیەكەی و چۆنیەتی گەڕانەوەی مەحوییەوە لەوەو پاش بۆ سلێمانی , نەنوسیوە. مەحوی , لە 1883دا بەپێی قسەی مامۆستا سەججادی چووە بۆ حەج و لەوێوە چوە بۆ ئەستەموڵ و ڕێگەی پیاوماقوڵانی كوردەوە لە ئەستەم بووڵ چاوی بە سوڵتان عەبدولحەمید عوسمانی كەوتوە , سوڵتان ڕێزێكی زۆری لێگرتووە و فەرمانی داوە خانەقایەكیان لە سولەیمانی بۆ كردۆتەوە كە ئێستا بە (خانەقای مەحوی) بەناوبانگە , مەعاشێكیشی بەناوی خزمەتكردنی هەژارانەوە بۆ بڕیوەتەوە , دواتر گەڕاوەتەوە بۆ سلێمانی, تا مردنی لە سەرەتای شەشەڵانی 1334 (تشرینی یەكەمی 1906)دا.
خانەقای مەحوی

ساڵی ١٨٨٣ چووە بۆ حەج، لە هاتنەوەیدا چووە بۆ ئەستەنبوڵ کە ئەو کاتە پایتەختی دەوڵەتی عوسمانی بوو، لە ڕێگەی پیاوە کوردەکانەوە لە ئەستەنبوڵ بە دیداری سوڵتان عەبدول حەمیدی دووەم ئەگات، و سوڵتان زۆر عیلم و تەسەوفی مەحوی بە دڵ ئەبێت، هەر لەبەرئەمەش بڕیار ئەدات خانەقایەکی بۆ بکرێتەوە لە سلێمانی، کە بە خانەقای مەحوی ناسرا. و مەحوی لە دوای گەڕانەوەی بۆ سلێمانی و لە خانەقاکەی بەردەوام دەبێت لە وانە ووتنەوە زانست و ڕابەریکردنی خەڵک لە تەسەووفدا.

مەحوی لە خانەقاکەیدا کاتەکانی بۆ سێ بەش دابەش دەکات، بەشێکی بۆ وانەووتنەوە و بەشێکی بۆ دانیشتن لەگەڵ خەڵک و ئامۆژگاری کردنیان و بە شێکی تری بۆ نوێژ و یادی خوا و بیرکردنەوە.
کەسایەتی مەحوی

مەحوی پیاوێکی باڵابەرز و سوور وسپی و چاوگەورە بووە، رێشێکی درێژی هەبووە و بە نەرمی و هێمنی قسەی کردووە، مێزەری سپی و کەواو سەڵتەی لەبەرکردووە، و هەر لە سەرەتای ژیانییەوە خولیای گۆشەگیری بووە و گەرمی هەست و سۆزەکانی دەرگای شیعری بۆ ئاوەڵا کرد، هەروەها ئەو ژینگە و خێزانەی مەحوی تیا پەروەردە بووە کردوویەتی بە شاعیرێکی تەسەووف، هەروەها شاعیرێکی وەردەکاربوو و تەواوکردنی هەندێک لە قەسیدەکانی لە مانگێکەوە تا ساڵێکی خایاندووە.
ناوەڕۆک و ڕووخساری هۆنراوەکانی

شیعرەکانی مەحوی لەسەر مانا و بیرکردنەوەیەکی تەواو قوڵ ئەوەستێت و بەگشتی هۆنراوەکانی لەسەر چەندین تەوەری جیاواز ئەدوێت، لەوانە شانازی کردن بە نەتەوەی کورد و زمانی کوردییەوە لە هەندێک لە شیعرەکانیدا، هەروەها هەڵوێستی توندی شاعیر بەرامبەر ستەمکار و زۆرداران لە شیعرەکانیدا ڕەنگ ئەداتەوە لەگەڵ بەگژداچوونی ئەوانەی بازرگانی بەسەر ئایینەوە ئەکەن، زۆرترین بەشی شیعرەکانی لە چوارچێوەی جوانی و خۆشەویستی و عەشق دەسوڕێتەوە هەروەها چەندیین شیعری هەیە لە بواری ڕاستی پەرستی و فەلسەفەدا و لە ستایشی ئایینی و تەسەووفدا.

مەحوى وەکو شاعیرانى سەردەمى و پێشووتر لەخۆى کێشى عەرووزى عەرەبى بەکارهێناوە، هەروەها یەکێتى قافییە پاراستووە، بەواتایەک کە سەرانسەرى هۆنراوەکە لەسەر یەک قافیەیە. بەهۆى ئەوەى زمانى کوردى لەو سەردەمەدا هێز و تینى ئێستاى نەبووە، مەحوى وشەى فارسى و عەرەبى زۆر بەکارهێناوە، هەروەها وشەکارى و وردەکارى زۆرى بەکارهێناوە و بەدواى وشە دەربڕینى گراندا گەڕاوە.

لە هەمان کاتدا مەحووی لەگەڵ زمانی کوردیدا بە زمانی فارسی و عەرەبی چەندین هۆنراوەی نووسیوە.
چەند نموونەیەک لە هۆنراوەکانی
غەزەلیات

بەشی زۆری شیعرەکانی مەحوی لە چوارچێوەی غەزەلیاتدایە و ئەم پارچە شیعرەی خوارەوە نموونەیەکە لەو شیعرانە؛
بە نووری بادە کەشفی زوڵمەتی تەقوا نەکەم، چ بکەم!         بە شەمعێکــــی وەهــا چــــاری شەوێکـــی وا نەکەم، چ بکەم!
لە خەزنەی دڵمدا هەرچی هەیە، هـەر داغــی ســەودایە         دەسا ئەم نەقدە دەردی عیشقی پێ سەودا نەکەم، چ بکەم!
لەگەڵ دەستــی مەلا ڕێ ناکــەوێ زوننــاری زوڵفـــــی یار         وەکو “شێخ” ئیختیــــاری مەزهەبی “تەرسا” نەکەم، چ بکەم!
لە ڕێی ئەو شۆخـــەدا خۆم کردە خاک و پێـــی نەنا پێما         دەسا خاکـــــی هەموو عالەم بەســــەر خۆما نەکەم، چ بکەم!
دەمێکە شــــاری پڕ شــۆری مەحەببەت مات و خامۆشــە         بە قانوونـــــی تەجەننون شۆڕشـــــێ ئینـــشا نەکەم، چ بکەم!
لە چاوانـــم نەمـــا بۆ گریـــە، نۆبـــەی سەجدە بەردەریـــە         سیــا ساڵـــم نەبـــارە، نوێــــــژی ئیستیســقا نەکەم، چ بکەم!
لەسەر تۆم دوشـمنە دنیــــــا، قەزیـــەم “مانــع الجمـع”ە         کە تەرکــی تۆ نەکــەم، تەرکــی هەموو دنیـــا نەکەم، چ بکەم!
بەجێ ماوم لە یاران، نا بە جـــێ ماوم، ئەجــەل زوو بە         بە مــردن لەم قوســووری ژیــنە ئیستیــــــعفا نەکەم، چ بکەم!
ئەوا لەیلا بە ڕۆژی حەشــــر ئەدا وادەی لیــقا مەحــوی!         هەتــــــــا قامــی قیــــــامەت، ئاهـ و واوەیـــــلا نەکەم، چ بکەم!
ئایینی

ئەم چەند دێڕەی خوارەوە نموونەیەکن لە هۆنراوە ئایینییەکانی مەحوی و بەشێکن لە قەسیدەی بەحری نوور کە ستایشی پیغەمبەری ئیسلامی تێدادەکات و قەسیدەکە خۆی لە ١٢٤ دێڕ پێک هاتووە.
“و صلى الله على” ئەو بەحری نووری عیلم و عیرفانە         کە دەرکی غــەوری ناکا “غیــــر علـــــم الله سبـــــحان”ە
“و صلی الله علی” ئەو زاتی پاکی قودســــــــی ئایاتە         کە ئەخلاقی پەسەندیدەی جەنابـــــی حەیــــی مەننانــــــە
“و صلی الله علی” ئەو حەزرەتـــــــەی ساحێب کەماڵاتە         کە ئەعلا و موعجیزەی، قوربانی بم من، نووری قورئانـــە
لە تاریکـــی شـــــەوی کوفرا بە یەک دەم لەمعێــــکی دا         هەزار و سێ ســــەد و بیســــت و دووە، دنیا چراخانـــــە
چرایەک نووری بێچــــوونی مومیـــــددی بێ، دەبێ وا بێ         چرایەک دەستی قودرەت خۆشی کا، بۆ تا ئەبەد مــــــانە
“تعالی الله” بە دوو دەهـ بوو کە هەردوو عالەمی داگرت         بنازم بەم کەماڵی عەزم و حەزم و شەوکەت و شــــــــانە
لەگەڵ ئەم ئیحتیـــــشامە زوهـــــدی دنیایــــی تەماشا کە         کە یەک لەت نانی جۆ بوو قوتی، یا خورما دوو سێ دانە
فەلەک جاهێ سەری خەرمانی تا عەرش، ئەڵبەتە نابێ         تەنازوول کا عولـــــــووی هیممەتـــــی بۆ دەنکــــــە زیزانــــــە
موهیممێ غەیری زاتـــی حەی لە هیممەتیــــا نیە، ئیللا         لەبەر ئەم ئوممەتە بێ هیممەتــــــــە دائیـــــــم بە ئەحزانە
لەبارەی مەحووییەوە ووتراوە

مەحوی یەکێک لە دیارترین و ناسراوترین هۆنراوەنووسانی کوردە و کەم تا زۆر نووسەر و ڕەخنەگر و شاعیرانی کورد لە بارەیانەوە نووسیوە هەروەها زۆر لە شاعیران لە هۆنراوەکانیاندا بە شانی مەحوویدا هەڵیانداوە، لەوانە؛ سالمی ساحێبقڕان و مەلا موحەممەد خاکی و حاجی قادری کۆیی و مەلا کاکە حەمەی ناری و سەیید ئەحمەدی نەقییبی و فەوزی و عەلی کەمال باپیر ئاغا و حەمدی و زۆر لە شاعیر و نووسەر و ڕەخنەگرەکانی تر ستایشی مەحوی و شیعرە قوڵەکانیان کردووە.

وەک نموونەیەک لەسەر ئەو هۆنراوەنەی لەسەر مەحوی نووسراون، ئەم دووپارچە هۆنراوەیەی خوارەوەن، کە پارچەی یەکەمیان شێخ ئەحمەد شێخ غەنی ناسراو بە فەوزی نووسیویەتی؛
گەرچی نالی و کوردی و سالم لە دەوری “ماضی”یا         خاوەنی دیوانی عالی بوون لە شیعری کوردییا
گۆیی سەبقەت هەر لە ئاوا مابوو “مەحوی” پێی گەیشت         خستیەوە مەیدان بە جێی هێشتن لە عەسری “ثانی”یا

پارچە هۆنراوەی دووەم، عەلی کەمال باپیر ئاغا نووسیویەتی؛
چونکە بەندەی حەزرەتی “مەحوی”م و شاگردی ئەوم         وائەزانم واریسی تەختی شاهی کەیخوسرەوم
داخەکەم ئەولادەکانی دەرحەقی من بێ وەفان         وا ئەزانن بەندە مردووم یاخۆ سەرمەستی خەوم
دیوانی مەحوی

دیوانی مەحوی، کۆمەڵە شیعرەکانی مەحوی لە خۆ دەگرێت، هاوکات لەگەڵ زۆر لەو ووتار و بابەت و شیعرانەی لە بارەی مەحوویەوە نوسراوەن وەک پاشبەند لە کتێبەکەدا هەن، و شیعرەکانی مەحوی دابەشکراوە بۆ غەزلیات و شیعری ئایینی و چوار خشتەکییەکان و تاکەکان و بەشی عەرەبی و بەشی فارسی هاوکات هەر یەکێک لەم پۆڵێنانە بە پێی ڕیزبەندی ئەلفبێی کۆتایی دێڕە هۆنراوەکان ڕیزبەند کراون.

ئەو سەرچاوانەی دیوانەکانی مەحوویان لێ وەرگیراوە لە سەرەتادا نوسراوەکانی دەستی شێخ مەلا عومەری مەحوی کوڕی شاعیر و هەندێک دەستنووسی تری بنەماڵەکەیان بوون و پاشان شیخ موحەممەدی مەحوی بە بەراوردکردنی دیوانەکەی چاپی ١٩٢٢ لەگەڵ دەستنووسەکاندا دیوانەکەی نووسیوەتەوە و لە ساڵانی ١٩٦٠ و ١٩٦١دا لەگەڵ گۆران و کاکەی فەلاحدا ڕاستیان کردۆتەوە و خستویانەتە سەر ڕێنووسی نوێی کورد.

اشان هەریەک لە مەلا عەبدولکەریم مودەریس و محەمەدی کوڕی شیعرەکانیان لێکداوەتەوە و هەروەها بە هاوکاری کاکەی فەلاح و شێخ موحەممەد مەحوی دیوانەکەیان بە شێوەیەکی جوان بە چاپ گەیاندووە.
کۆچی دوایی

مەحوی لە تشرینی یەکەمی ١٩٠٦دا ژیانی دوایی ھات و لە یەکێک لە ژوورەکانی خانەقاکەیدا بە خاک سپێردرا.
سەرچاوەکان

ژیانی مەحوی: یانەی كوردسایت
دیوانی مەحوی، لێکۆڵینەوە و لێکدانەوەی؛ مەلا عەبولکەریمی مودەریس و موحەممەدی مەلا کەریم
چەند سەرنجێک لەسەر شیعرەکانی مەحوی، لێکۆڵینەوەی؛ کاکە فەلاح
مێژووی ئەدەبی کوردی، عەلائەدین سوجادی
خۆلاسەی تاریخی کورد و کوردستان، موحەممەد ئەمین زەکی بەگ

www.nusin.net

عەبدولڕەحمان شەرەفکەندی ناسراو بە ھەژار(١٩٢٠ – ٢١ی شوباتی ١٩٩٠)

لە گەورەترین نووسەران و شاعیران و وەرگێڕانی کورد بووە و خاوەنی ژمارەیەکی زۆر بەرھەمی ئەدەبی پڕپیتە. ھەژار برای گەورەی سادق شەرەفکەندی سکرتێریی گشتیی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران بوو.ناوی «عەبدولڕەحمانی شەرفکەندی»یە و کوڕی حاجی مەلا محەمەد بووە و لە ساڵی ١٩٢٠دا لە مەھاباد دایک بووە لەوێ خوێندوویەتی. لە ساڵی ١٩٤٠ دەستی بە شیعر وتن کردووە و شیعرەکانی ئەحمەدی خانی ، وەفایی و مەلای جزیری کاریگەری لەسەر ھەستی بووە. ھەژار لە کۆماری کوردستان‌دا دەوری ھەبووە و لەگەڵ ھێمن لە لایەن کۆمارەوە بە «شاعیری نەتەوەیی کوردستان» دەناسرێن. دوای تێکچوونی کۆماری مەھاباد لە ئازاری‌ ١٩٤٧دا مەجبوور بە جێ‌ھێشتنی وڵاتی ئە‌بێ و ماوەی ٣٠ ساڵ لە باشووری کوردستان و دواییش لە شاری بەغدا نیشتەجێ بووە. لە پایزی ١٩٤٧ بۆ چارەسەر کردنی نەخۆشیی سیل بوو، دەچێتە لوبنان و دوای چاکبوونەوەی ماوەیەک لە سووریا دەمێنێتەوە دوای ھەڵگیرسانی شۆڕشی ئەیلوول بە سەرکردایەتی مستەفا بارزانی و لە ساڵی ١٩٦١دا، ھەژار دەچێتە پاڵ شۆڕشەکە. کاتێک ڕێککەوتتنامەی ١١ی ئاداری ١٩٧٠ لە نێوانی سەرکردایەتی شۆڕشی کورد و حکومەتی ئێراق مۆرکرا، ناردرا بەغدا بۆ ڕێکخستنی کاروباری یەکێتی نووسەرانی کورد کە تازە لە ١٠ی شوباتی ١٩٧٠دا دامەزرا بوو، لە کۆنگرەیەکەی ئەو یەکێتییە بە سەرۆکی دەستەی بەڕێوبەر ھەڵبژێردرا و لە ھەمان کاتیشدا کرا بە ئەندام لە کۆڕی زانیاری کورد و توانی لە ساڵی ١٩٧٢دا پەرتووکی شەرەفنامەی شەرەفخانی بەدلیسی لە فارسییەوە بکاتە کوردی و لە چاپخانەی کۆڕی زانیاری کورد چاپی بکات.

لەدوای بە ئاکام نەگەشتنی شۆڕشی ئەیلوول لە ساڵی ١٩٧٥دا ڕۆشتە شاری کەرەجی ئێران و تا کۆتایی ژیانی (ساڵی ١٩٩٠) لەوێ مایەوە. ھەژار لە ژیانیدا گەلێ تاڵی و ئاوارەیی کێشاوە. دوای مردنی تەرمەکەی بەرەو موکریان ھێندراوە و له گورستان (باغ فردوس)ی شاری مه هاباد نیژرا.
بەرھەمەکان
بە کوردی

بەیتی سەرە مەڕ، لە ١٩٥٧ لە شام چاپیکردووە
چێشتی مجێور، یادداشتەکانی خۆیەتی
ئاڵە کۆک
بەیتی سەرە مەڕ
مەم و زین، ھەر بە ھۆنراوە لە کورمانجییە وەریگێڕاوەتەوە بۆ سۆرانی
بۆ کوردستان، دیوانی ھەژار، ١٩٦٥
شەرەفنامەی شەرەفخانی بەدلیسی، لە فارسییەوە بۆ کوردی
چوارینەکانی خەیام
مێژووی ئەردەڵان
یەک لە پەنای خاڵ و سیفری بێ بڕانەوە، نووسینی عەلی شەریعەتی، لە فارسییەوە بۆ کوردی
دایە، باوە، کێ خراوە؟
شەرحی دیوانی مەلای جزیری
بیرەوەریەکانی ژیان
قورئان بە کوردی
ھۆزی لە بیرکراوی گاوان، نووسینی دوکتۆر مستەفا جەواد، لە عەرەبییەوە کردوویەتیە کوردی
فەرەنگی ھەنبانە بۆرینە «کوردی بە کوردی و فارسی» ، تاران، ١٩٩٠
دیوانی شێخ ئەحمەدی جزیری، دەق و مانا لێکدانەوە

بە فارسی

تاریخ سلیمانیه (مێژووی سلێمانی)
روابط فرهنگی ایران و مصر (پەیوەندیە کولتورییەکانی نێوان ئێران و میسر)
قانون در طب،نوسراوەی ئیبن سینا لە عەرەبییەوە بۆ فارسی
آثارالبلاد و اخبارالعباد زکریا قزوینی لە عەرەبییەوە بۆ فارسی

نموونەی ھۆنراوەکانی ھەژار
ھەرکوردم
بە دەربەدەری یان لە ماڵی خۆم         لە خاکی عەرەب لە ئێران و ڕۆم
کۆک و پۆشتە بم، ڕووت و ڕەجاڵ بم         کۆشکم دەقات بێ وێرانە ماڵ بم
ئازا و ڕزگار بم شادان و خەندان         یان زەنجیر لە مل ‌لە سووچی زیندان
ساغ بم جحێل بم بگرم گوێ سوانان         یان زار و نزار لە نەخۆشـخانان
دانیشم لە سەر تەختی خونکاری         یـان لە کۆڵانان بکـەم ھـەژاری
کوردم و لە ڕێی خاکی کوردستان         سەرلەپێناوم گیان لە سەر دەستان
بە کوردی دەژیم بە کوردی دەمرم         بە کوردی دەدەم وەرامی قــەبرم
بە کوردی دیسان زیندوو دەبمەوە         لەو دونیاش بۆ کورد تێ ھەڵدەچمەوە

www.nusin.net

من و پنجێک گیا

هەموو جارێ ،

کە بەهار دێ ،

بە دیار پنجێک گیای سەوزەوە

بە ئەسپایی هەڵدەتروشکێم.

سەرنج دەدەم

گەڵاکانی پاراوترن لە ساڵی پار .

دەحەپەسێم !

چما منیش پنجێک گیا نیم ؟

ئەدی بۆچی

ساڵەو ساڵ، بەهارەو بەهار ،

سەوزاییەکەم دادەمرکێ و

زێتر دەکشێم بەرەو کەنار ؟

عەبدوڵا پەشێو

تبادل لینک هوشمند
برای تبادل لینک  ابتدا ما را با عنوان ئاوێنــــه و آدرس awenakurd.LXB.ir لینک نمایید سپس مشخصات لینک خود را در زیر نوشته . در صورت وجود لینک ما در سایت شما لینکتان به طور خودکار در سایت ما قرار میگیرد.